Mecelle, tam adıyla “Mecelle-i Ahkam-ı Adliye”, Osmanlı Devleti döneminde hukuk alanında önemli bir yere sahip olan ve İslami hukukun çeşitli bölümlerini içeren bir hukuk kitabıdır. 19. yüzyılda Osmanlı Devleti’nin hukuk sistemini modernize etmek amacıyla hazırlanan Mecelle, İslam hukuku esaslarını esas alarak Medeni Kanun’a zemin hazırlamıştır.
Mecelle’nin Tarihçesi
Mecelle, 1868 ile 1878 yılları arasında Ahmed Cevdet Paşa başkanlığındaki bir komisyon tarafından hazırlanmıştır. Komisyon, İslam hukuku (fıkıh) kurallarını sırasıyla toplayıp sistematik bir biçimde sunmayı amaçlamıştır. Bu eser, Osmanlı’nın son dönemlerinde hukukun Batı ile uyumlu hale getirilmesine yönelik bir çabanın ürünüdür.
Mecelle’nin İçeriği
Mecelle, toplamda 16 kitaptan ve 1851 maddeden oluşur. Başlıca konuları ise şunlardır:
– **Borçlar Hukuku**: Mecelle, İslam hukuku çerçevesinde borçlar hukuku kurallarını düzenlemektedir. Bu alanda akitler, ticari ilişkiler ve borçlu-alacaklı ilişkileri gibi konular işlenmiştir.
– **Eşya Hukuku**: Eşya üzerindeki mülkiyet hakları ve kullanma kuralları hakkında düzenlemeler içerir.
– **Aile Hukuku**: Bu bölümde evlilik, boşanma, nafaka ve velayet gibi aileye ilişkin konular ele alınmıştır.
– **Miras Hukuku**: Miras paylaşımı ve miras yönetimi İslam hukukuna uygun olarak düzenlenmiştir.
Mecelle’nin Özellikleri
– **Dili**: Arapça ve Osmanlı Türkçesi dilleri kullanılarak kaleme alınmıştır. Bu nedenle, dili yaşadığı döneme göre oldukça ağır ve şaşaalıdır.
– **Fıkıh Temelli**: Mecelle, İslam hukukunun Hanefi mezhebine dayanmaktadır. Buradan hareketle, İslami referanslarla hukuki meseleleri ele almıştır.
– **Pratik ve Sistematik**: Mecelle’nin en dikkat çekici özelliklerinden biri pratik çözümler sunması ve kolay anlaşılır sistematiğidir. Hukuki vakaları çözümlerken mantık yürütme esas alınmıştır.
Mecelle’nin Önemi ve Etkileri
Mecelle, döneminde yalnızca Osmanlı Devleti’nde değil, aynı zamanda İslam dünyasında da önemli bir kaynak olmuştur. Osmanlı sonrası pek çok Müslüman ülkede hukuk reformlarının temelini oluşturmuş ve hukuk sistemlerine ilham kaynağı olmuştur. Modern Türk hukuk sisteminin oluşumunda da dolaylı bir etkisi olmuştur.
Sonuç olarak, Mecelle tarihi bir hukuk belgesi olarak İslami ve Osmanlı hukuk sistemlerinin anlaşılmasına katkı sağlamış ve yüzyıllar boyunca hukuk literatüründe kendine yer bulmuştur. Bu yönleriyle, İslami hukuk ve Osmanlı tarihi çalışmaları için vazgeçilmez bir kaynaktır.